του Ευάγγελου Σεϊμενάκη, M.Th.
Άποψή μου λοιπόν είναι πως σαφώς και διανύουμε μία περίοδο με έντονα χαρακτηριστικά κρίσης, με τη διαφορά όμως πως δεν είναι όπως την έχουμε κατανοήσει και περιγράψει μέχρι τώρα. Με άλλα λόγια ο σημερινός άνθρωπος θεωρεί πως η συστημική κρίση του πολιτικού και οικονομικού μοντέλου του δυτικού κυρίως κόσμου, είναι αυτή που προκαλεί την κοινωνική και προσωπική δυστυχία. Με χρησιμοθηρικά κριτήρια πιθανόν να ήταν έτσι. Μήπως όμως όλα αυτά δεν προκαλούν, αλλά αντίθετα προκαλούνται από μια βαθύτερη και θεμελιωδέστερη ανθρώπινη υπαρξιακή κρίση ; Μήπως δηλαδή δεν κατέχουν την θέση του αιτίου αλλά μάλλον αυτή του αιτιατού ; Είναι δηλαδή η πολιτική και οικονομική κρίση όπως προβάλλεται, το αίτιο ή μήπως είναι το αιτιατό ; Ξεκάθαρα πιστεύω πως ισχύει το δεύτερο. Η κρίση που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι κρίση υπαρξιακή, πνευματική και ηθική και στη συνέχεια γίνεται κοινωνική και οικονομική. Οι λόγοι που μας οδήγησαν στο σημείο αυτό πολλοί, αλλά και διαρκείς στο χρόνο, ξεπερνούν όμως τους στόχους του παρόντος άρθρου.
Η κρίση λοιπόν είναι βαθιά υπαρξιακή και λαμβάνει χώρα μέσα στον άνθρωπο και όχι έξω απο αυτόν. Ο εξωτερικός κόσμος απλά βιώνει τα αποτελέσματα της εσωτερικής κρίσης. Ο στόχος πρέπει να είναι ο άνθρωπος ως πρόβλημα (Ολιβιέ Κλεμάν), ώστε να δοθεί και μια ολική λύση. Η εμβάθυνση λοιπόν στην ίδια μας την ύπαρξη είναι το πρώτο βήμα για την ανακάλυψη της αστοχίας. Ο σύγχρονος κόσμος βέβαια αρέσκεται να αναζητά τις λύσεις κυρίως μέσα από την διαδικασία της γνώσης, όπως αυτή εκφράστηκε και αποθεώθηκε στις πνευματικές ζυμώσεις της δυτικής φιλοσοφίας που οδήγησαν στον Διαφωτισμό. Στις μέρες μας ειδικότερα, η πληροφορία και η τεχνολογία ως εξειδικεύσεις της γνώσης, θεωρούνται από πολλούς ως τα καλύτερα μέσα ανακάλυψης των κάθε είδους ανεξερεύνητων πεδίων από την πλευρά του ανθρώπου. Στο σημείο αυτό βιώνουμε όλοι μας μια σύγχρονη αντίφαση. Από την μία αναζητούμε τις υπαρξιακές αλήθειες μέσα μας, μα απο την άλλη ταυτόχρονα επιδεικνύουμε ένα κλείσιμο στο εαυτό μας, μην αφήνοντας περιθόρια σχέσης με τον άλλον (όποιος και αν είναι αυτός ο άλλος, συνάνθρωπος, Θεός κ.ο.κ.). Πιστεύω πως για λόγους κοινωνικής επιβίωσης ο σύγχρονος άνθρωπος ήρε την εμπιστοσύνη του στον συνάνθρωπο του ως καθ’ομοίωση δημιούργημα του Θεού και την αντικατέστησε με μια υπέρμετρη πίστη στον ίδιο του τον εαυτό(ατομικισμός). Αυτό το γεγονός του προκάλεσε αναρίθμητα υπαρξιακά προβλήματα αφού η ταυτόχρονη άρνηση της βιωματικής εμπειρίας της πίστης και η αντικατάστασή της από την αυτοαποθέωση λειτούργησε ανασταλτικά στην υπαρξιακή του αναζήτηση. Ποία όμως η αξία της πίστης σε αυτή την προσπάθεια του ανθρώπου να υπερβεί την κρίση μέσα του ;
Ο Μάξιμος ο Ομολογητής σημειώνει την σπουδαιότητα του τριπτύχου των αρετών: πίστης, ελπίδας και αγάπης στον αγώνα του ανθρώπου να ξεπεράσει τα πάθη που βαραίνουν την ψυχή του. Βέβαια οι αρετές αυτές δεν προέρχονται αποκλειστικά από ανθρώπινη ενέργεια, δηλαδή δεν αποκτώνται μέσω των γνώσεων, της άσκησης ή της συνήθειας, αλλά μέσω δωρεάς του Αγίου Πνεύματος, εντούτοις αυτό ισχύει κυρίως για τις υψηλές πνευματικές βαθμίδες που φτάνει ο άνθρωπος. Άλλωστε η θεία χάρις δεν ενεργεί αναγκαστικά. Ισχύει το «εί τις θέλει οπίσω μου ελθείν» εν συγκατάθεση και συνεργεία του ανθρώπου. Γι’αυτό και η πίστη είναι ουσιαστικά συνειφασμένη με τα λεγόμενα «αγαθά έργα». Με άλλα λόγια, χωρίς έμπρακτες εκδηλώσεις, η πίστη δεν πραγματώνεται. Η πίστη είναι μια πράξη (Ολιβιέ Κλεμάν) από μόνη της. Δέον είναι να τονιστεί επίσης ότι η χριστιανική πίστη έχει ένα καθαρά δικό της νοηματικό περιεχόμενο, το οποίο την διαχωρίζει και δεν συμπίπτει με τις έννοιες της λέξης «πίστη» όπως αυτή εκφράζεται σε άλλες περιστάσεις και σε άλλες χρήσεις. Παρόλα αυτά πίστη είναι συν τοις άλλοις, η δύναμη που κάνει τον άνθρωπο να ξεπερνά το δεδομένο. Είναι η κορυφαία λειτουργία του ανθρώπου ως όντος, είτε έχει θρησκευτική απόχρωση, είτε όχι (Παπαπέτρου). Η πίστη επιπλέον θέτει στη ζωή τις αξίες, αν μάλιστα θεωρήσουμε πως απιστία αντίστοιχα είναι η απουσία αξιών από τη ζωή. Ο άνθρωπος μάλιστα ως το μοναδικό όν που έχει την ικανότητα να αξιολογεί τον κόσμο και τα περί αυτού, μπορεί μόνο μέσω της πίστης να πραγματώνει το έργο αυτό στην εντέλειά του. Οποιαδήποτε αξιολόγηση γίνεται δίχως πίστη φαντάζει ως ένα από τα αίτια των κρίσεων, ως μια από τις αιτίες της εσωτερικής κατάρρευσης του ανθρώπου σε ένα φαύλο κύκλο αιτίου αιτιατού. Σε αντιπαραβολή του γεγονότος αυτού, η πίστη χαρίζει στον άνθρωπο γενναιότητα, του εξαλείπτει τους φόβους και τα πάθη, τον βοηθά να έχει σωστή διάκριση και γενικότερα του χτίζει έναν εσωτερικό κόσμο χωρίς κρίσεις, που δεν καταρρέει κάτι που στη συνέχεια προβάλλεται και εξωτερικά, στη κοινωνία. Η πίστη λοιπόν ανατάσσει τον άνθρωπο μέσα μας, έναν άνθρωπο που τολμά να αγαπά «εαυτόν και αλλήλους», όπως ο Θεός αγαπά τον άνθρωπο.
Στις μέρες μας λοιπόν που βιώνουμε σε όλο της το μεγαλείο την εξωτερίκευση της εσωτερικής κρίσης του σύγχρονου ανθρώπου, η Εκκλησία καλείται να εμπνεύσει στον άνθρωπο την αξία της χριστιανικής πίστης. Έχει καθήκον να προβάλλει τις θεολογικές έννοιες με τέτοιο ξεκάθαρο τρόπο, ώστε να ενισχύεται η πίστη του ανθρώπου, όχι πρός αυτές καθ’αυτές τις έννοιες όπως πολλές φορές γίνεται, αλλά κυρίως πρός τη σχέση μεταξύ εκείνου και του υπερβατικού Θεού. Η επικοινωνία αυτή αποκαθίσταται και από τα δύο μέρη μέσω της πίστης. Αυτή είναι και η μεγάλη της αξία. Άλλωστε τα λόγια του Κυρίου «η πίστις σου σε έσωσε» καταδεικνύουν με το καλύτερο τρόπο την άμεση σχέση της με την σωτηρία του ανθρώπου, του μεγαλύτερου θαύματος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Με βάση τα ανωτέρω πιστεύω ότι η πίστη είναι μια δύναμη ενοποιός και καινοποιός. Ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό και συνάμα δημιουργεί το νέο, σε αντικατάσταση του παλιού. Είναι αυτό που έχουμε ανάγκη σήμερα, να επανακτήσουμε την εμπιστοσύνη μας στο Θεό. Άποψή μου είναι πως η απόσταση ανάμεσα στον κόσμο που βιώνουμε και σ’αυτόν που θέλουμε να βιώσουμε, εξαρτάται άμεσα απο την πίστη μας.
____________________
Σημείωση Amen.gr: Σύμφωνα με τους Όρους Χρήσης της παρούσας ενημερωτικής ιστοσελίδας και ιδιαιτέρως για τα άρθρα γνώμης, τα αφιερώματα, τα ειδικά θέματα και για τις απόψεις που γράφονται ειδικά για το Amen.gr καθώς και για το σχετικό οπτικοακουστικό υλικό που τα συνοδεύει, υπενθυμίζεται ότι ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η ολική ή έστω η μερική αναδημοσίευσή τους ή η καθοιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή τους χωρίς την έγγραφη άδεια των διαχειριστών της Πύλης Εκκλησιαστικών Ειδήσεων Amen.gr .
καὶ αὕτη ἐστὶν ἡ νίκη ἡ νικήσασα τὸν κόσμον,
ἡ πίστις ἡμῶν (Α’ Ιωαν. 5.4)
ἡ πίστις ἡμῶν (Α’ Ιωαν. 5.4)
Αναμφίβολα τα τελευταία τέσερρα περίπου χρόνια κατακλυζόμαστε καθημερινά από μια ξέφρενη και εν πολλοίς άλογη χρήση της λέξης «κρίση» και αυτό σε άμεση αναφορά, τις περισσότερες φορές τουλάχιστον, με την οικονομική της μόνο έννοια και χροιά. Ζούμε άραγε σε περίοδο κρίσης ; και αν ναι, τί είδους, και τί την προκάλεσε ; όπως και πότε άρχισε και πότε θα λάβει τέλος ; Ερωτήματα που αν μη τι άλλο απασχολούν και βασανίζουν τους περισσότερους από εμάς.
Άποψή μου λοιπόν είναι πως σαφώς και διανύουμε μία περίοδο με έντονα χαρακτηριστικά κρίσης, με τη διαφορά όμως πως δεν είναι όπως την έχουμε κατανοήσει και περιγράψει μέχρι τώρα. Με άλλα λόγια ο σημερινός άνθρωπος θεωρεί πως η συστημική κρίση του πολιτικού και οικονομικού μοντέλου του δυτικού κυρίως κόσμου, είναι αυτή που προκαλεί την κοινωνική και προσωπική δυστυχία. Με χρησιμοθηρικά κριτήρια πιθανόν να ήταν έτσι. Μήπως όμως όλα αυτά δεν προκαλούν, αλλά αντίθετα προκαλούνται από μια βαθύτερη και θεμελιωδέστερη ανθρώπινη υπαρξιακή κρίση ; Μήπως δηλαδή δεν κατέχουν την θέση του αιτίου αλλά μάλλον αυτή του αιτιατού ; Είναι δηλαδή η πολιτική και οικονομική κρίση όπως προβάλλεται, το αίτιο ή μήπως είναι το αιτιατό ; Ξεκάθαρα πιστεύω πως ισχύει το δεύτερο. Η κρίση που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι κρίση υπαρξιακή, πνευματική και ηθική και στη συνέχεια γίνεται κοινωνική και οικονομική. Οι λόγοι που μας οδήγησαν στο σημείο αυτό πολλοί, αλλά και διαρκείς στο χρόνο, ξεπερνούν όμως τους στόχους του παρόντος άρθρου.
Η κρίση λοιπόν είναι βαθιά υπαρξιακή και λαμβάνει χώρα μέσα στον άνθρωπο και όχι έξω απο αυτόν. Ο εξωτερικός κόσμος απλά βιώνει τα αποτελέσματα της εσωτερικής κρίσης. Ο στόχος πρέπει να είναι ο άνθρωπος ως πρόβλημα (Ολιβιέ Κλεμάν), ώστε να δοθεί και μια ολική λύση. Η εμβάθυνση λοιπόν στην ίδια μας την ύπαρξη είναι το πρώτο βήμα για την ανακάλυψη της αστοχίας. Ο σύγχρονος κόσμος βέβαια αρέσκεται να αναζητά τις λύσεις κυρίως μέσα από την διαδικασία της γνώσης, όπως αυτή εκφράστηκε και αποθεώθηκε στις πνευματικές ζυμώσεις της δυτικής φιλοσοφίας που οδήγησαν στον Διαφωτισμό. Στις μέρες μας ειδικότερα, η πληροφορία και η τεχνολογία ως εξειδικεύσεις της γνώσης, θεωρούνται από πολλούς ως τα καλύτερα μέσα ανακάλυψης των κάθε είδους ανεξερεύνητων πεδίων από την πλευρά του ανθρώπου. Στο σημείο αυτό βιώνουμε όλοι μας μια σύγχρονη αντίφαση. Από την μία αναζητούμε τις υπαρξιακές αλήθειες μέσα μας, μα απο την άλλη ταυτόχρονα επιδεικνύουμε ένα κλείσιμο στο εαυτό μας, μην αφήνοντας περιθόρια σχέσης με τον άλλον (όποιος και αν είναι αυτός ο άλλος, συνάνθρωπος, Θεός κ.ο.κ.). Πιστεύω πως για λόγους κοινωνικής επιβίωσης ο σύγχρονος άνθρωπος ήρε την εμπιστοσύνη του στον συνάνθρωπο του ως καθ’ομοίωση δημιούργημα του Θεού και την αντικατέστησε με μια υπέρμετρη πίστη στον ίδιο του τον εαυτό(ατομικισμός). Αυτό το γεγονός του προκάλεσε αναρίθμητα υπαρξιακά προβλήματα αφού η ταυτόχρονη άρνηση της βιωματικής εμπειρίας της πίστης και η αντικατάστασή της από την αυτοαποθέωση λειτούργησε ανασταλτικά στην υπαρξιακή του αναζήτηση. Ποία όμως η αξία της πίστης σε αυτή την προσπάθεια του ανθρώπου να υπερβεί την κρίση μέσα του ;
Ο Μάξιμος ο Ομολογητής σημειώνει την σπουδαιότητα του τριπτύχου των αρετών: πίστης, ελπίδας και αγάπης στον αγώνα του ανθρώπου να ξεπεράσει τα πάθη που βαραίνουν την ψυχή του. Βέβαια οι αρετές αυτές δεν προέρχονται αποκλειστικά από ανθρώπινη ενέργεια, δηλαδή δεν αποκτώνται μέσω των γνώσεων, της άσκησης ή της συνήθειας, αλλά μέσω δωρεάς του Αγίου Πνεύματος, εντούτοις αυτό ισχύει κυρίως για τις υψηλές πνευματικές βαθμίδες που φτάνει ο άνθρωπος. Άλλωστε η θεία χάρις δεν ενεργεί αναγκαστικά. Ισχύει το «εί τις θέλει οπίσω μου ελθείν» εν συγκατάθεση και συνεργεία του ανθρώπου. Γι’αυτό και η πίστη είναι ουσιαστικά συνειφασμένη με τα λεγόμενα «αγαθά έργα». Με άλλα λόγια, χωρίς έμπρακτες εκδηλώσεις, η πίστη δεν πραγματώνεται. Η πίστη είναι μια πράξη (Ολιβιέ Κλεμάν) από μόνη της. Δέον είναι να τονιστεί επίσης ότι η χριστιανική πίστη έχει ένα καθαρά δικό της νοηματικό περιεχόμενο, το οποίο την διαχωρίζει και δεν συμπίπτει με τις έννοιες της λέξης «πίστη» όπως αυτή εκφράζεται σε άλλες περιστάσεις και σε άλλες χρήσεις. Παρόλα αυτά πίστη είναι συν τοις άλλοις, η δύναμη που κάνει τον άνθρωπο να ξεπερνά το δεδομένο. Είναι η κορυφαία λειτουργία του ανθρώπου ως όντος, είτε έχει θρησκευτική απόχρωση, είτε όχι (Παπαπέτρου). Η πίστη επιπλέον θέτει στη ζωή τις αξίες, αν μάλιστα θεωρήσουμε πως απιστία αντίστοιχα είναι η απουσία αξιών από τη ζωή. Ο άνθρωπος μάλιστα ως το μοναδικό όν που έχει την ικανότητα να αξιολογεί τον κόσμο και τα περί αυτού, μπορεί μόνο μέσω της πίστης να πραγματώνει το έργο αυτό στην εντέλειά του. Οποιαδήποτε αξιολόγηση γίνεται δίχως πίστη φαντάζει ως ένα από τα αίτια των κρίσεων, ως μια από τις αιτίες της εσωτερικής κατάρρευσης του ανθρώπου σε ένα φαύλο κύκλο αιτίου αιτιατού. Σε αντιπαραβολή του γεγονότος αυτού, η πίστη χαρίζει στον άνθρωπο γενναιότητα, του εξαλείπτει τους φόβους και τα πάθη, τον βοηθά να έχει σωστή διάκριση και γενικότερα του χτίζει έναν εσωτερικό κόσμο χωρίς κρίσεις, που δεν καταρρέει κάτι που στη συνέχεια προβάλλεται και εξωτερικά, στη κοινωνία. Η πίστη λοιπόν ανατάσσει τον άνθρωπο μέσα μας, έναν άνθρωπο που τολμά να αγαπά «εαυτόν και αλλήλους», όπως ο Θεός αγαπά τον άνθρωπο.
Στις μέρες μας λοιπόν που βιώνουμε σε όλο της το μεγαλείο την εξωτερίκευση της εσωτερικής κρίσης του σύγχρονου ανθρώπου, η Εκκλησία καλείται να εμπνεύσει στον άνθρωπο την αξία της χριστιανικής πίστης. Έχει καθήκον να προβάλλει τις θεολογικές έννοιες με τέτοιο ξεκάθαρο τρόπο, ώστε να ενισχύεται η πίστη του ανθρώπου, όχι πρός αυτές καθ’αυτές τις έννοιες όπως πολλές φορές γίνεται, αλλά κυρίως πρός τη σχέση μεταξύ εκείνου και του υπερβατικού Θεού. Η επικοινωνία αυτή αποκαθίσταται και από τα δύο μέρη μέσω της πίστης. Αυτή είναι και η μεγάλη της αξία. Άλλωστε τα λόγια του Κυρίου «η πίστις σου σε έσωσε» καταδεικνύουν με το καλύτερο τρόπο την άμεση σχέση της με την σωτηρία του ανθρώπου, του μεγαλύτερου θαύματος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Με βάση τα ανωτέρω πιστεύω ότι η πίστη είναι μια δύναμη ενοποιός και καινοποιός. Ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό και συνάμα δημιουργεί το νέο, σε αντικατάσταση του παλιού. Είναι αυτό που έχουμε ανάγκη σήμερα, να επανακτήσουμε την εμπιστοσύνη μας στο Θεό. Άποψή μου είναι πως η απόσταση ανάμεσα στον κόσμο που βιώνουμε και σ’αυτόν που θέλουμε να βιώσουμε, εξαρτάται άμεσα απο την πίστη μας.
____________________
Σημείωση Amen.gr: Σύμφωνα με τους Όρους Χρήσης της παρούσας ενημερωτικής ιστοσελίδας και ιδιαιτέρως για τα άρθρα γνώμης, τα αφιερώματα, τα ειδικά θέματα και για τις απόψεις που γράφονται ειδικά για το Amen.gr καθώς και για το σχετικό οπτικοακουστικό υλικό που τα συνοδεύει, υπενθυμίζεται ότι ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η ολική ή έστω η μερική αναδημοσίευσή τους ή η καθοιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγή τους χωρίς την έγγραφη άδεια των διαχειριστών της Πύλης Εκκλησιαστικών Ειδήσεων Amen.gr .